نویسنده: محمدرضا عشوری
یادداشت: خبرگزاری فارس
در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سوریه، اوضاع در این کشور جنگزده نسبت به دو سال قبل متفاوت است. ارتش سوریه اکنون توانسته بعد از ماهها درگیری، پیشرویهایی در حومه دمشق داشته باشد و مناطق مرزی با لبنان را تا حدود زیادی به دست بگیرد .
اما اوضاع در جبهه مخالفان، اصلا برای آنان بشارت‌بخش نیست. در میان گروههای مخالف، اختلافاتها میان گروه های موسوم به جهادی یا تکفیری بشدت بالا گرفته است. رقابت میان جبهه النصره و گروهک «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) و دیگر گروههایی که زمانی زیر چتر القاعده ائتلافی متزلزل داشتند حالا حتی ابعاد منطقهای و جهانی نیز یافته است.
1) درگیری اصلی در گروه های جهادی مخالف نظام سوریه، میان جبهه النصره نماینده القاعده در این کشور با گروه داعش است. رهبران بلندپایه القاعده در زمان «بن لادن»، همیشه اختلافات خود را به صورت سازمانیافته و رمزآلود پنهان می کردند اما حالا، این اختلافات و درگیری ها به بالاترین حد خود رسیده است. «ایمن الظواهری» رهبر کنونی القاعده آشکارا علیه داعش بیانیه صادر می کند و در مقابل نیز، در پایگاه های اینترنتی، تحت انتقادات شدید داعشیها قرار می گیرد. الظواهری در یک نوار صوتی درباره درگیری میان نیروهای القاعده هشدار داده و گروه داعش را به منحرف شدن از مسیر القاعده متهم کرده است. داعش هم که به نظر می رسد می خواهد تنها نماینده گروههای جهادی در سوریه باشد، اعلام کرده الظواهری را به رسمیت نمی شناسد.
به طور قطع، انتقادها بر عملکرد داعش، بر فضای ایدئولوژی سلفی-جهادی تاثیرگذار خواهد بود. نیروهای داعش که تاکنون با سوءاستفاده از این ایدئولوژی از کشورهای اسلامی و حتی از اروپا عضوگیری می کردند اکنون با این اوضاع، بخشی از نفوذ معنوی خود را از دست خواهند داد.
در جدیدترین موضعگیری، «ابو محمد العدنانی» سخنگوی داعش در سخنانی، رهبران القاعده را به خیانت به آرمانهای جهادگران متهم کرده است. عدنانی خطاب به الظواهری میگوید: «القاعده در حال حاضر دیگر پایگاهی برای جهاد به شمار نمیرود و رهبرانش تبدیل به چکشی شدهاند که می خواهند طرح حکومت اسلامی را در هم بشکنند. رهبران القاعده از مسیر درست خود منحرف شده اند و در همه جا سبب ایجاد تفرقه میان دسته های مجاهدین هستند.»
در جبهه میدانی درگیریها میان این گروهکها از ماه ژانویه، هزاران کشته برجا گذاشته است. درحالیکه اوضاع نظامی بشدت به زیان مخالفان در جریان است، دولت سوریه قصد دارد در موعد مقرر انتخابات ریاست جمهوری را برگزار کند. اخضر ابراهیمی نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه هم هشدار داده در صورت برگزاری انتخابات، گروههای مخالف دیگر آماده گفتگو با دولت نخواهند بود. این موضوع موجب شده تا مخالفان از تمامی طیفها بشدت احساس خطر کنند. دو طرف تلاش میکنند تا موعد انتخابات، در جبهه میدانی امتیازات بیشتری نسبت به حریف کسب کنند.
ارتش سوریه بعد از خنثی کردن حملات نیروهای النصره برای نفوذ به لاذقیه و پیشروی هایش در حومه دمشق، اکنون دورخیز قابل توجهی برای حمص و حلب برداشته است. اوضاع در حمص برای مخالفان یادآور شکست سنگین در جبهه القصیر است.
2) در این شرایط حساس، فعالیت گروه «داعش» عمدتاً بر استان «دیر الزور» در مرز عراق متمرکز شده است. استانی در کرانه رود فرات که چندی است عشایر آن بشدت با شبه نظامیان داعش درگیرند. عشایر دیرالزور اعلام کردهاند اگر همکاری هر فردی با این گروه اثبات شود، کشته خواهد شد. اینکه چرا داعشیها عملیات خود را در این منطقه مترکز کردهاند حاکی از اهمیت بالای این استان برای این گروه است.
البته این مسئله پیش از اهمیت دیر الزور به ماهیت داعش بازمی گردد. بر خلاف النصرة، نیروهای داعش بیشتر تلاش می کنند از آب گل آلود ماهی بگیرند. عمده درگیری های این گروه در مناطقی است که تحت کنترل دیگر گروه های مخالف است. سیاست داعش این است که بتواند مناطق تحت کنترل مخالفان را در سیطره خود بگیرد و دیرالزور در این زمینه هدف آسانی برای آنهاست. گزارش ها از اوضاع کاملا نابسامان در این منطقه حکایت دارد. از یک سو گروه های عشایر تلاش می کنند با تشکیل شورایی محلی کنترل آن را بدست بگیرند و از سوی دیگر نیروهای جبهه النصره با قدرت در مناطق راهبردی مثل بوکمال حضور دارند و اعلام کرده اند شورای محلی را نیز قبول ندارند. بسیاری بر این اعتقادند داعشیها که اوضاع در دیگر مناطق سوریه را به سود خود نمی بیند اکنون تلاش می کند جای پایی در این استان برای خود محکم کنند. آنها دیگر حتی توان حضور در حمص را نیز ندارند و درگیری مستقیم با جبهه النصره، جبهه اسلامی و ارتش آزاد آنها را کاملاً ضعیف کرده است.
داعشیها یک هفته پیش تلاش نافرجامی را برای سیطره بر گذرگاه مرزی «بوکمال» با عراق داشتند. آنها اکنون تلاش می کنند به هر نحوی، بر شهرکهای شمالی استان سیطره یابند. نگرانی ها در این باره، پس از آن افزایش یافت که درگیری های شدیدی میان دیگر گروه های مسلح و نیروهای داعش در مناطق الشدادی و مرکده گزارش شد.
3) اما درباره دیر الزور و به طور خاص، منطقه مرزی بوکمال باید گفت این منطقه بیش از یک سال است ارتش سوریه کنترل آن را به نیروهای محلی سپرده است تا بتوانند مانع از نفوذ گروه های تکفیری بر این منطقه شوند. به دلیل تمرکز ارتش سوریه بر دمشق، حلب، درعا، مناطق ساحلی و حمص، به نظر میرسد عملیات گسترده ای از سوی ارتش فعلا در دیرالزور صورت نخواهد گرفت و درگیری در این استان نیز به دلیل بافت اجتماعی و فاصله جغرافیایی آسان نیست. اقلاً این چیزی است که نیروهای داعش و النصره به آن باور دارند.
با این وجود باید دانست که این، همه ماجرا نیست و گروه داعش به دنبال تحقق آرمان بزرگتری است. نکته مهم درباره تحرکات این گروه در دیر الزور، ارتباط این منطقه با عراق است. گروه داعش از ابتدای تحرکات خود، راهبرد روشنی را اتخاذ کرد. هدف، آن است که غرب عراق را به شرق سوریه ملحق کنند و برای حفظ این منطقه نیز درگیری شدیدی با نیروهای جبهه النصره و جبهه اسلامی (که مورد حمایت سعودی‌ها هستند) داشتند. داعش، حفظ شرق سوریه را برای خود یک راهبرد اساسی و موجودیتی می داند و هرگز از این منطقه چشمپوشی نخواهد کرد و در صورتی که از آن چشم پوشی کند به معنای آن است که خط لجستیکی خود را در معرض تهدید قرار داده است. در واقع، هدفِ عقب نشینی نیروهای داعش از لاذقیه، ادلب و ریف حلب برای تقویت پایگاه های خود در رقّه و در نهایت ضربه زدن به دیرالزور است.
داعش با حفظ نیروهای خود در شرق سوریه می تواند بر دولت نوری المالکی در عراق و استان های غربی این کشور نیز اعمال فشار کنند. هرچند، وضع فعالیت های داعش در عراق و سوریه به صورت اساسی با یکدیگر متفاوت است اما این گروه، هدف ملحق کردن عراق و سوریه به یکدیگر را دنبال می کند و طبیعی است که خواهان حضور در استان دیرالزور شود. در صورتی که این گروه بتواند بر دیرالزور دست یابد، خواهد توانست در آینده امارت ادعایی خود را حداقل در محدوده ای کوچکتر مستقر کند.
چالش عمده دیگر آنها آن است که افکار مردمی این منطقه با آنها سر سازگاری ندارد. بسیار محتمل است همان شورشی که در شهر اتارب در شمال حلب علیه آنها روی داد در این منطقه نیز برایشان تکرار شود. درگیری های این منطقه، بُعد قبیله ای هم به خود گرفته و علاوه بر درگیری نیروهای النصره و داعش، عشایر این منطقه نیز با یکدیگر اختلاف نظر دارند.
با این وجود به نظر می رسد تا زمانی که گروههای تکفیری، یکدیگر را به عنوان یک گروه جهادی قبول ندارند، درگیریها میان آنها در کوتاه مدت به نتیجه نخواهد رسید و ممکن است این درگیری ها آنقدر ادامه یابد تا شاید در نهایت به توافق برسند. این گروهها که اکنون به خوبی از سوی کشورهای غربی و عربی حمایت می شوند تلاش میکنند تا با استفاده از عناصر فرقه ای و مذهبی، مقابله با سیاستهای محور مقاومت و مشخصاً جمهوری اسلامی را در منطقه مورد هدف قرار دهند.
