محمدرضا عشوری / بحران در سوریه وارد مرحله جدیدی شده است. از زمانی که گروه سلفی های النصرة- همپیمان سازمان القاعده، نانوشته، زمام کار شبه نظامی های سلفی در سوریه را بدست گرفتند، تمامی نگاه ها به سوی این جبهه در مقابل شورشی های «ارتش آزاد» جلب شد.
از نخستین ماه های بحران، دو جبهه اسلامگرایان و «ارتش آزاد» ائتلاف واحدی را بر ضد دولت بشار اسد در سوریه تشکیل دادند. پیشروی های خوبی هم در مناطق مختلف داشتند. از شهر «رقه» در شمال سوریه گرفته تا حومه دمشق، حلب، حماة، حمص و دیرالزور، عملا به جولانگاه مخالفان مسلح اسد تبدیل شده بود. «ارتش آزاد» که شالوده آن را چند نفر از فرماندهان سابق ارتش سوریه تشکیل می دادند توانسته بود تا به عنوان شاخه نظامی «ائتلاف ملی مخالفان» مستقر در ترکیه شناخته شود شود. علی رغم تمامی اختلاف ها بین این گروه و گروه های سلفی، همه چیز به خوبی پیش می رفت و از هماهنگی کافی برخوردار بودند.
به مجرد ورود جبهه النصره به درگیری های سوریه دو پدیده همواره در محافل سیاسی- رسانه ای مدنظر قرار گرفت: «تکفیر» و «تروریسم». به جهت نوع تفکر «دفعی» سلفی های النصرة و عملکرد حذفی آنها در قبال دیگر گروه های مسلح به خصوص نیروهای «ارتش آزاد»، از آنان به عنوان «تکفیری» یاد می شد. هرچند پیش از این نیز دیگر گروه های سلفی به «تکفیری» بودن متهم بودند، اما با قدرتنمایی های النصرة به مرور تمامی گروه های سلفی به عنوان "تکفیری ها" شناخته شدند. کار تا آنجا بالا گرفت که بشار اسد رئیس جمهور سوریه مدعی شد که طرف اصلی درگیری ارتش، «تکفیری ها» هستند نه «ارتش آزاد». وابستگی جبهه النصره به سازمان القاعده نیز موجب شد تا مفهوم «تروریسم» به رایج ترین واژه برای توصیف این گروه مورد استفاده قرار گیرد. اعلام نظر رسمی «ابومحمد الجولانی» رهبر النصرة مبنی بر همپیانی با «ایمن الظواهری» رهبر القاعده و همچنین «امارت اسلامی عراق» باعث شد تا همگان یقین کنند که این جبهه فراملیتی، ماهیتی «تروریستی» دارد.
اظهارات بشار اسد نیز اما بی دلیل نبود. خیلی زود اختلافات ایدئولوژیک النصرة و ارتش آزادِ سکولار، نمایان شد. نیروهای النصرة رسما با "ارتش آزاد" درافتادند. در ابتدا "تکفیری ها" متهم بودند که فرماندهان ارتش آزاد را ترور می کردند اما بعدتر، این «سلفی های جهادی» رسما مسئولیت ترورها را بر عهده گرفتند. پیروزی های ارتش سوریه به ویژه در «قصیر» و پس از آن در حمص و حومه دمشق نیز مزید بر علت شد تا شالوده مخالفان مسلح درهم بشکند.
«ارتش آزاد» همواره از سوی تکفیری ها متهم بود که دست به دامن به آمریکایی ها شده است. طرح گزینه نظامی و حمله به سوریه از سوی امریکا اما بار دیگر روزنه های امید را برای "ارتش آزاد" باز کرد تا بتوانند در مقابل رقبای «جهادی» خود عرض اندام کنند. اما در به روی پاشنه آنها نچرخید. انصراف کاخ سفید از حمله به سوریه باعث شد، «تکفیری ها» بیش از گذشته به "مسیر جهادی" خود امیدوار باشند. خیلی زود شهر مرزی "اعزاز" در استان حلب از دست نیروهای ارتش آزاد خارج شد و به دست سلفی های «دولت اسلامی عراق و شام» افتاد. برخی گروه های شورشی نیز که از غرب ناامید شده بودند اعلام کردند دیگر از سیاست های "ائتلاف مخالفان" پیروی نمی کنند. در میان گروه هایی که از ائتلاف جدا شدند از یک طرف گروه های اسلامگرای زیرمجموعه ارتش آزاد مانند گردان های التوحید و از طرف دیگر گروه های تکفیری جبهه النصرة و اسلامگرایان احرار الشام به چشم می خورند.
به تدریج ائتلاف جدید و به نظر گسترده ای در سوریه بر ضد "ارتش آزاد" به زعامت «داعش» یا همان (دولت اسلامی عراق و شام) شکل گرفت. ائتلافی که خیلی زود توانست بسیاری از گروه های دیگر را زیر پر و بال خود بگیرد. از نیروهای «احرار الشام» و جبهه النصره گرفته تا برخی از گروه های وابسته به ارتش آزاد زیر پرچم این ائتلاف گرد آمدند. تشکیل این ائتلاف، زنگ خطری جدی بود تا جایی که برخی فرماندهان «ارتش آزاد» به ناچار تنها راه چاره را در آن دیدند تا با دولت مذاکره کنند.
قدرتنمایی «داعش» برای کشورهای منطقه نیز نگران کننده شد. نگرانی سعودی ها از نفوذ گروه های وابسته به القاعده در منطقه شام باعث شد تا تدبیری اتخاذ کنند که نتیجه آن، ائتلاف ده ها گروه مسلح تحت فرماندهی واحد بود. با ائتلاف گروه های مختلف سلفی که شامل 50 گروه مسلح و هزاران شبه نظامی می شد، ائتلافی رقیب با نام «جیش الاسلام» در مناطق شرقی دمشق اعلام موجودیت کرد که فرماندهی این آن را شیخ «زهران علوش» فرمانده سابق گردان لواء الاسلام بر عهده گرفت. هدف از تشکیل این ائتلاف، تقویت مواضع سلفی های هوادار ریاض در سوریه است. کسانی که پیش از این، «زهران علوش» را می شناختند نسبت به دلدادگی اش به شیوخ سعودی به خوبی آگاهند. این دانش آموخته دانشگاه اسلامی مدینه، از یک سو از مخالفان جدی تفکرات الظواهری و گروه القاعده است و از سوی دیگر نسبت به ائتلاف ملی مخالفان نیز دل خوشی ندارد. اعلام تشکیل این ائتلاف، قطعاً به معنای حقیقت دیگری در سوریه است و آن تضعیف شورشیان سکولار ملیگرا و تقویت نیروهای سلفی است. هرچند ظاهر امر آن است که علوش بسیار تحت تاثیر افکار سلفی وهابی است اما با توجه به گفته های وی تاکنون، واضح است که همانند النصره به دنبال یک خلیفه گری سلفی نیست و افکارش بسیار نزدیک به اخوانی هاست.
مرکز مطالعات تروریسم (آی.اچ.اس. جِین) اخیرا اعلام کرده که نیمی از یکصدهزار شبه نظامی را که اکنون در سوریه علیه دولت می جنگند تکفیری ها تشکیل می دهند. با ادامه این روند به نظر می رسد، ائتلاف ملی مخالفان، ارتش آزاد و گروه موسوم به فرماندهی ارتش عالی به رهبری سلیم ادریس چیزی بیشتر از یک گروه نباشند. با در نظرگرفتن تمامی اوضاع ، تصور کنید ائتلاف مخالفان می خواهد راهی کنفرانس صلح ژنو و آتش بس با دولت سوریه هم بشود.
ائتلاف های سلفی که اکنون در سوریه شکل گرفته، خواه نزدیک به القاعده باشند و خواه نزدیک به اخوانی های سوریه و قطر و خواه تحت اشراف سعودی ها، یقینا به لحاظ اشتراکات ایدئولوژیک، همپیانانی جدی خواهند بود. حقیقت آن است که گروه های سلفی جهادی توانسته اند یکه تاز درگیری های امروز سوریه شوند. اگر این گروه ها بتوانند بیش از این قدرتنمایی کنند می توانند بر تمامی پهنه منطقه از شامات، مصر و عراق گرفته تا ترکیه و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس تاثیرگذار باشند. شاید تاکید اخیر بشار اسد رئیس جمهور سوریه نیز ناظر به همین واقعیت باشد که به کشورهایی مثل ترکیه هشدار داد که به زودی تاوان حمایت از جنگجویان «تکفیری» را خواهند داد.
