مطالعات خاورمیانه

اسلام و خاورمیانه: برای بسیاری وقتی روزنامه انگلیسی گاردین از تلاش بالاترین مقام دینی کشور مصر برای منع کردن بانوانی که با نقاب (پوشیه) می‌خواهند وارد الازهر برترین موسسه آموزشی مذهب اهل تسنن شوند خبر داد، این رویداد به دور از باور نبود. فتاوا و موضع‌گیری‌های سابق "محمد سید طنطاوی" پیش از این بارها و بارها باورها را نسبت به اعتبار گذشته دینی دانشگاه الازهر تغییر داده بود. شاید بی دلیل نبود که پس از اعلام این خبر و اقدام پلیس مصر مبنی بر ممنوعیت ورود دخترانی که سر تا پای خود را پوشیده‌اند به مراکز الازهر، تیر اعتراضات و تحصن‌های دانشجویان محجبه به سوی شخص طنطاوی و مجمع مطالعات اسلامی الازهر نشانه رفت.
طنطاوی همواره محکوم بوده که حامی همیشگی حکومت است و همگرایی دوجانبه دو این نهاد یعنی حکومت و الازهر به امری عادی در محافل سیاسی این کشور مبدل شده است. اما این بار شاهد آن بودیم که دادگاه عالی مصر بر خلاف درخواست طنطاوی از دانشجویان محجبه دفاع کرده و اجازه داده تا دانشجویان روبنده‌پوش در جلسات امتحانات پایان ترم شرکت کنند. بسیاری این اقدام دادگاه عالی را در تقابل با درخواست‌های الازهر دانسته و معتقدند که این امر می‌تواند بازی قدیمی هنوایی حکومت و الازهر را به هم بزند.
    علی رغم حمایت‌های مکرر الازهر از دولت، این بار شاهد پاسخ "نه" دادگاه عالی مصر که نهادی است حکومتی و متشکل از 7قاضی بلندپایه کشور و همراستا با دارالافتاء و دیگر گروه‌های مخالف اسلامگرا بوده‌ایم. امری که شاید در ادامه انتقادهای شدید علما و روحانیون از الازهر این بار حکومت، اسلامی‌تر و مذهبی‌تر از این نهاد دینی وارد شده و فرآیند خدشه‌دار شدن اعتبار دینی آن را تشدید نماید.

هر چند مواضع طنطاوی در قبال مسائل سیاسی اجتماعی جامعه مسلمانان به نوعی مواضع فقهی شخص وی محسوب می شود ولی آنچه دارای اهمیت است آن است که همه موضع‌گیری‌ها به نام مجمع اسلامی الازهر و بالاترین نهاد دینی حکومتی این کشور ختم خواهد شد. با وجود آنکه رئیس الازهر همواره سعی می کند به بهترین شکل ممکن برای مواضع خود توجیه شرعی و فقهی داشته باشد، به طور مثال وقتی پس از حضور در یک کلاس درس دانش‌آموزان را مجبور کرد تا روبنده‌های خود را بردارند، تاکید کرد که روبنده هیچ ربطی به اسلام ندارد و وی دین و مذهب را بیشتر از آنها و خانواده‌هایشان می‌شناسد؛ اما حقیقت آن است که حتی دیگر علمای الازهر و همکاران وی، از این مواضع ساختارشکنانه طنطاوی و هم‌مسلکانش به ستوه آمده‌اند. امری که سابقه‌ای طولانی داشته و سال ها قبل وقتی "نیکولا سارکوزی" وزیر کشور وقت فرانسه با وی دیدار داشت، طنطاوی از اقدام دولت فرانسه برای مقابله با دانشجویان محجبه دفاع کرده و به دولت این حق را داد که قوانین خود را در قبال دختران محجبه اعمال کند.

مصر و خاورمیانه:‏ به دور از گفتمان سیاسی کنونی حاکم بر احزاب و جریانات سیاسی مصر در رابطه با نامزدهای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری آینده، چهره‌های سیاسی دیگری در این کشور این‌ روزها ماجرای انتخابات در این کشور را به سمت و سویی دیگر سوق می‏دهند.
 هرچند بسیاری معتقدند که بازیگران انتخابات آینده مصر افرادی همچون «حسنی مبارک» رئیس جمهور کنونی و رئیس حزب دموکراتیک حاکم و یا فرزندش «جمال مبارک» و اخیرا محمد البرادعی مدیر سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهند بود، چهره‌های دیگری همچون "مکرم محمد احمد" و «ضیاء رشوان» به دور از جار و جنجال‏ها و بروکراسی‌های رایج این روزها جریان انتخابات را از زاویه‏ای دیگر تحت تاثیر قرار داده اند.
 آنچه در این میان دارای اهمیت می‏باشد آن است که مکرم احمد، سیاست‌مدار 75ساله مصری به عنوان نامزد حزب حاکم، پس از پیروزی در انتخابات سندیکای روزنامه‏نگاران در دسامبر جاری تمامی تلاش خود را می‏کند تا با شعار "تداوم برای ثبات" در انتخابات پارلمانی سال 2010 و همچنین انتخابات ریاست جمهوری، بار دیگر از شعار معروف طرفداران خود یعنی "بزرگ بزرگ است.. نیازی به تغییر نداریم" حمایت نماید.
  در جلسه رای گیری سندیکای روزنامه نگاران در حالی که شاهد آن بودیم که ضیاء رشوان کارشناس جنبش‌های اسلامی مرکز مطالعات استراتژیک الأهرام به عنوان جریان استقلال مطبوعات خود را برای ریاست نامزد کرده بود، رهبران رسانه‏های دولتی نیز به صورت آشکاری از نامزدی مکرم استقبال کرده و بسیاری از روزنامه نگاران نیز معتقد بودند که دولت از مکرم حمایت می کند.
 هرچند طرفدران مکرم نیز رشوان را متهم کردند که وی به دنبال حاکمیت اخوان و احزاب معارض در سندیکا بوده است ولی مکرم نیز معتقد بود که اخوان به طور قطع از رشوان حمایت می کند و او بسیار به آنها نزدیک است و آنها نشان دادند که به طور آشکار و با قدرت و البته بدون اعلام از رشوان حمایت می کنند. البته مکرم احمد در عین حال هرگونه نزاع انتخاباتی بین دولت و اخوان را در سندیکا رد کرد.
 نکته‏ای مهم آن است که با این وجود رشوان پس از شکست در انتخابات و در اولین واکنش به این شکست تاکید کرد که هرچند رقابت انتخاباتی پایان یافته اما مبارزه برای تحقق دموکراسی همچنان ادامه دارد.
 این اظهار نظرهای رشوان و دیگر گروه‏های اپوزیسیون مصری طی هفته‏های اخیر موجب آن شده که بسیاری از کارشناسان مصری باور داشته باشند که نظام حاکم بر مصر از شعار "تدام برای ثبات" به عنوان ضامنی برای مشروعیت آینده در بقای سیاسی خود استفاده خواهد کرد. دکتر "جمال زهران" نماینده مجلس و رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه کانال سوئز، در این باره معتقد است که در مراحل آینده فرآیند سیاسی، مصر نیازمند ایجاد تغییراتی بنیادی است چرا که به گفته وی در جلسه سندیکا شاهد آن بودیم که اکثریت جوانان به رشوان رای دادند و البته بسیاری از رسانه‌های مصری نیز بر این گفته وی صحه نهادند.